Aurum auro addimus czyli legenda herbowa

według Kaspra Niesieckiego było to tak:

 Abdank herb. Paprocki o herbach fol. 158. tak go opisuje. Są białe traktury, w polu czerwonem. Inni mówią, że iest litera M. przewrócona do góry, i nie jako powtórzona. Najlepiej go określi, kto z Kromerem lib. 5. powie; że jest litera W. Polakom i wszystkim Słowakom zwyczajna, w polu czerwonem, nad hełmem korona, w koronie takaż; druga litera. Okolski Tom. 1. fol. 1. i Potocki Poczet herbów. Bielski.

 Niektórzy, jako to Bielski fol. 30. Potocki, początek tego herbu, jeszcze do czasów Gracha, albo Krakusa, Monarchy niegdy Polskiego, któremu, i imię swoje, i pierwiastki fundacji, Miasto Kraków przyznaje, przeciągają z takiej okazji. W górze Wawel, na której teraz zamek krakowski, z tej strony, którą nad Wisłą stoi, smok się pokazał; którego jedni Holophagiem, drudzy Boą nazywają. Jadowita była bestia: bo nietylko, że powietrze tchem swym truta, ale też z legowiska swego, na pobliższe wypadając czy ulice, czy przedmieścia; znaczną klęską ludzi i bydła, napchać się do sytości ledwo kiedy mogła. Skuba nazwiskiem, prostego gminu człowiek, ciężką sąsiadów swoich stratą wzruszony, przeciwko pospolitemu nieprzyjacielowi, taki fortel wymyślił. Cielęcia świeżo odartego skórę, smołą, siarką, i żagwią zapaloną, tak kształtnie wytkał, że zdrady nie poznała bestia, aż razem z zgubą swoją; i w progu jaskini podrzucił. Zgłodniała rano wychodzi, zwykłym śladem na obłów, i co najpierwej napadła, to chciwie całkiem połknęła. Tym czasem zapalona od ukrytego ognia tłusta materia, tak wielkim pożarem w wnętrznościach rozgorzała, ze lubo dosyć szczodrze Wisłę pijąc, wody, chłysnęła, przecież od niego w pół rozsadzona, zdechła. Świadkiem tego jest, i po dziś dzień jeszcze w Krakowie, w wydrążonej skale, jaskinia głęboka; którą smoczą jamą zowią. Krakus tedy, w nagrodę fortunnego przemysłu, Skubie, literę W. pierwszą, od słowa Wąż, czyli też od Wawelu góry, za herb nadał.

 

Nie przeczę najmniej tej historii, atoli co się o Skubie mówi, zda się rzecz podejrzana; ponieważ Aldrovandus in historia Serpentum et Draconum. Cromer lib. 5. Sarnicki lib. 4. Długosz tom. 1. lib. 1. Miechovita i inni, lubo o tym smoku, i porażce jego zgodnie twierdzą; żaden jednak wzmianki przerzeczonego Skuby nie uczynił, wszyscy jednostajnie, tę sztukę dowcipowi Krakusa przypisują; tak, że ten Długosz przydaje, iż po zabiciu szkodliwej bestii z przemysłu swego, nie tylko się u swoich, ale i u obcych wsławił narodów Krakus, Liberator Patriae zawołany.

Księdza Parisiusza Soc. Jesu in Ms. o początku tego klejnotu taki domysł. Rzymianie na pograniczu Sarmatów Niemieckich, rozkładać byli zwykli wojska swoje, to na zimową leżą, to dla straży i ubezpieczenia Państwa swego czego po różnych Historykach Rzymskich snadno dociec; takimże warunkiem, że granic swoich strzegli Sarmatowie przeciwko Rzymianom, zda się rzecz i słuszna i pewna. Więc każda Prowincja, albo Województwo, swoje chorągwie powiatowe, wysyłać było powinno, aby ludnemi szylwachami, raz w koło Rhen, drugi raz Albim rzeki opasali; i z tejci okazji od Albim Alemanni przezwiska nabyli. A ponieważ i od naszej Wisły albo Wandalu, w tamte kraje, furwarchty zciągano, Skubów Pułkownik z tym ordynansem wyprawiony, literą Słowiańską W. od której się Wisła zaczyna, Chorągiew Prowincji swojej naznaczył. Mężnie się tam potem stawił i Rzymiany wyciekające zwycięsko gromił. przetoż w zasługach, tęż same, literę W. sobie i całemu domowi swemu na zaszczyt otrzymał. Przydaje tenże, że Wrocław miasto na Śląsku, który tejże litery w herbie zażywa, od potomków Skuby jej nabyło. Piękna zaiste osnowa: tylko, że się na żadnym Autorze nie wspiera.

Ja z Długoszem trzymam: czego też popiera Rutka in Ms. że ten klejnot dano Skubie, dzielnemu z natury mężowi; za to, że w oczach Pana swego, silnego jakiegoś harcownika Alemanna, albo Niemca pokonał: kiedy się to jednak stało, czasu Historyk nie naznacza. To pewna że to jeszcze za Pogańskich w Polsce Monarchów być miało: ponieważ jak się tylko Wiara Katolicka, na tron Polski wcisnęła, już Klejnotni domu tego, krzesła w Senacie zasiadali; jako niej obaczysz. I to niemniej u wszystkich naszych Historyków pewna, że się ten herb imieniem przodka swego zwał Skubów, dopiero w roku 1109. odmiana się stała z tej racji. 

Bolesław Krzywousty Jana Hrabię z Góry, do Henryka Cesarza wysłał w legacji, aby był między nim, i Henrykiem, pokój utwierdził: ostro się mu Cesarz stawił: pokój obiecywał, ale nie inaczej, chyba, żeby Polacy wiecznymi czasy dannikami jego byli; co żeby był tym łacniej na nim wystraszył, skarb mu swój, to jest dawne przodków swoich zbiory prezentował, to przydawszy: Hic perdomabit Polonos. Ten prawi skarb Polskę mi podbije. Nie ustraszyły ani pogróżki, ani złote miny wielkiego w Hrabi serca, raczej chcąc ukrócić Pańskiej fantazji, sygnet swój z palca zdarłszy, rzucił w skarbiec, mówiąc; aurum auro addimus: Złoto do złota przydajemy; Jakby znać dając: Próżno tych mężów złotem straszyć, których ręka szablą, serce męstwem uzbrojone. Dorozumiał się co było Henryk, kontempt swoich bogactw w Janie poznał: a chcąc to ludzkością pokryć, rzekł z Niemiecka; Habdank, albo dziękujęć: od tego czasu, Hrabia Skarbkiem, i potomni jego: herb. Abdankiem nazwany. Długosz lib. 4. Cromer lib. 5. Papr. in Stemmatibus fol. 159. Sarnicki lib. 6. 242. w Przywileju jednak Hrodelskim Króla Jagiełły zowią go Habdaniec Lasc. Stat. fol. 127.

Aleksander Lesser - Skarbek Habdank przed cesarzem Henrykiem V

Sześć prócz tego jest herbów, które z Abdanku wyszły: tak albowiem ten prześwietny dom w koronie naszej w pamiętne krzewił się dzieła, że Polskie trony szacując ich sobie, nowe co raz a nowe, do klejnotnej litery przydawały ozdoby. Machowskim pół Lwa nad hełm wyniesiono, który w łapach tenże sam Abdank trzyma: co też Buczackim i Jazłowieckim niektórzy przypisują. W Syrokomli herbie, do litery W. krzyż przydano, a na hełmie miasto Abdanku trzy pióra strusie. U Iłgowskich z Abdanku, jak z łuku, strzała przez pierścień w górę wyrychtowana: trzy pióra strusie na hełmie. U Chaleckich Abdank widzieć, z strzałą złamaną i do góry obróconą: na hełmie strzała przez skrzydło sępie albo orle przeszyta. Herb Krokwy, do Abdanku przyłączoną krokwę nosi. Sołtanowi na Abdanku dwa krzyże na jednej linii, i gwiazdę na wierzch wyniesiono. Nawet Dębno herb, pod swoim krzyżem, Abdank złożył. O każdym z tych na swoim miejscu mówić się będzie, tu dosyć namienić.

Źródło: Herbarz Polski, Kasper Niesiecki, tom 2